Bucky Earth.
De Geschiedenis van Richard
Buckminster Fuller en zijn wereldkaart.
November 2007
TU Delft
Faculteit
Bouwkunde
Msc Architecture
Scriptie
Architectuurgeschiedenis
student:
Remko Siemerink
1009257
scriptiebegeleider:
Dr. H. van
Bergeijk
kabinet 5.07
“I did not set out to design a house that hung from a pole, or to manufacture
a new type of automobile, invent a new system of map projection, develop
gesodesic domes or Energetic Geometry. I started with the Universe – I could
have ended up with a pair of slippers.”
R. Buckminster Fuller
Inhoudsopgave.
1.1 Mijn kennismaking met het fenomeen Fuller.
1.3 Relatie van technische ontwikkelingen en
architectuur.
1.4 ‘Buckminsterfulleriaans en
hyperbodiesque?’
2 Over Richard
Buckminster Fuller, of voor ingewijden: Bucky.
2.5 Fuller’s Comprehensive Anticipatory Design
Science.
3 De Dymaxion Map, Geoscope en
World Game.
3.2 Cartografie en architectuur; GeoScope.
4 Cartografie,
technologie, wereldbeeld en de architectuur.
4.1 Cartografische geschiedenis.
4.3 GIS en de milieuproblematiek.
6 Conclusie; een
ongemakkelijke waarheid?
6.3 De cutting edge is ‘locative’.
6.5 GoogleArchitecture en GoogleUrbanism ?
Bucky:
“In de volgende 8 jaar
is het erop of eronder.”
(Fuller in een interview met Robert Anton Wilson,
in: BRES, september / oktober 1981, p. 95)
Al:
“De mensheid moet vechten voor
een bewoonbare wereld … Dit is een moreel probleem, dat het overleven van de
beschaving raakt. ”
(Bron:
NRC Next, 3 juli 2007.
In dit artikel wordt Buckminster Fuller gezien van Al Gore)
1
Inleiding.
“In de volgende 8 jaar is het erop of eronder.”; dat zei Richard Buckminster Fuller in
1981, aan het eind van zijn carrière, op 86 jarige leeftijd, in een interview
dat werd gepubliceerd in het Nederlandse tijschrift BRES, in september dat
jaar. Diezelfde maand werd ik geboren. Het is nu november 2007, 26 jaar later, en
Fuller’s uitspraak is vandaag de dag nog even actueel. Tegenwoordig zijn het mensen
als Al Gore die dit soort uitspraken doen.
1.1
Mijn
kennismaking met het fenomeen Fuller.
Mijn eerste
kennismaking met de Amerikaanse architect, of beter; visionair en uitvinder,
Richard Buckminster Fuller (1895 – 1983) was via de wereldkaart die hij heeft
ontworpen: de Dymaxion World Map (zie
Fig. 2). Ik was geïntrigeerd door de vormgeving van deze
wereldkaart; deels door mijn interesse in cartografie en grafisch ontwerp, maar
vooral omdat het een andere kijk op de wereld gaf. Voor het eerst realiseerde
ik me hoe vertekend het ‘standaard-beeld’ van de wereld is (Fig. 3); de zogenaamde Mercator-projectie (Fig. 1) die sinds 1569 bestaat en nog steeds de standaard
is, die in alle klaslokalen rond de wereld te vinden is.
Fig. 1
De wereld zoals wij gewend zijn ernaar te kijken; volgens de Mercatorprojectie.
Fig. 2 De Dymaxion World Map (latere –
definitieve – versie; projectie volgens icosahedron)
Fig. 3
De extreme mate van vertekening die optreedt in de Mercatorprojectie.
In 1999 begon ik
met de studie Industrieel ontwerpen aan de Technische Universiteit Delft. Hier
maakte ik opnieuw kennis met Buckminster Fuller. Bij het vak geschiedenis kwam
de Dymaxion Car aan bod; Fuller’s
revolutionaire auto-ontwerp (Fig. 4 t/m Fig. 6).
Fig. 4
De Dymaxion Car patent-tekening.
|
Fig. 5 Werk aan de Dymaxion Car in Bridgeport, Connecticut, 1933. |
Fig. 6 R. Buckminster Fuller met zijn Fly’s Eye dome van 26 voet en zijn
Dymaxion Car uit 1934 in Snowmass, Colorado, 1981. Fotografie: Toger Stoller. |
Na een jaar
schakelde ik over naar de studie Bouwkunde. In het eerste jaar werd ik in ‘Blok
Huis’ geconfronteerd met de ‘Dymaxion
Deployment Unit’ (Fig. 8), waarna ik ook snel geodesic domes ontdekte (Fig. 11 t/m Fig. 12).
Fig. 7 De Dymaxion Deployment Unit.
Fig. 8
Een modulaire combinatie van Dymaxion Deployment Units met plattegrond en de
originele Butler graansilo die als basis werd gebruikt voor de Deployment Unit,
1930 / 1940.
|
Fig. 9 Dymaxion house (1929). |
Fig. 10 Impressie van het Dymaxion House met de Dymaxion Car, circa 1934. |
Fig. 11
Een Geodesic Dome patent-tekening.
Fig. 12
Buckminster Fuller met een geodetische koepel, door een helikopter vervoert.
|
|
|
Fig. 13
Een geodetische koepel die Manhattan overspant.
|
|
|
|
Fig. 14 De mannen tonen de sterkte van de licht geodetische koepel. |
Fig. 15 Een danseres (naam onbekend) in een geodetische koepel. |
|
|
|
|
Fig. 16 Amateur-domes in Amerika. |
|
|
Fig. 17 Een modern koepelgebouw. |
Fig. 18 Koepelgebouwen of tenten worden vanwege hun mobiliteit ook tegenwoordig
nog veel gebruikt voor expedities en vluchtelingenkampen etc. |
Drie keer Dymaxion dus: The Map, The Car en The Deployment Unit. Maar wat is dat: Dymaxion? Het woord vormt Fuller’s handelsmerk
en werd eind jaren ‘20 verzonnen door Waldo Warren voor Marshall Fields Department Store, voor het gebruik ter promotie van
een tentoonstelling over Fuller’s revolutionaire huisontwerpen. Het woord is
samengesteld uit de drie woorden die Fuller het meest gebruikte tijdens zijn
lezingen: dynamic, maximum en tension. Fuller gebruikte dit woord om te zeggen: “meer doen, met
minder middelen.”
Een auto voor de
Industrieel ontwerpers dus, en tot woning getransformeerde graansilo’s en geodesic domes voor de bouwkundigen,
maar daar blijft het niet bij. Voor de meer fundamenteel wetenschappelijke
collega’s van Natuurkunde en Scheikunde is de zogenaamde “Bucky-ball” of Buckminsterfullereen (Fig. 19) een bekende chemische constructie. En wellicht heeft
een in geometrie geïnteresseerde collega bij Wiskunde gehoord van de “Jitterbug-transformatie” (Fig. 20) van Bucky’s hand. Maar Fuller beperkte zich niet tot
de technische wetenschappen. Hij hield zich ook bezig met gebieden van
humanistiek, politiek, sterrenkunde, lucht- en ruimtevaart, sociologie,
taalkunde, enzovoort. Het enige waar Fuller weinig mee had was politiek; hij
zag het als een gedateerde activiteit; als een naïeve poging om met
woordspelletjes problemen op te lossen die eigenlijk alleen met behulp van
technologie opgelost kunnen worden: Er worden meer mensenlevens gered door
antibiotica, dan door de beslissingen van het Congres, en er kan meer onderdak
gecreëerd worden met legeringen en polymeren dan met sociale wetgeving. [1]
|
|
|
|
Fig. 19 Het Bucky-ball molecuul met een ingesloten element (paars). |
Fig. 20 In verschillende kleuren de verschillende fasen van de
Jitterbug-transformatie. |
1.2
De
scriptie.
En dan nu, in
mijn afstudeerjaar op bouwkunde, een scriptie over Buckminster Fuller, en in
het bijzonder over de Dymaxion Map,
waarmee het voor mij allemaal mee begon.
Er is heel veel bekend
en geschreven over Bucky; hij wordt wel genoemd als de persoon met het best
gedocumenteerde leven ooit. Het Dymaxion chronofile
is Buckminster Fuller's poging om zijn leven zo compleet mogelijke te
documenteren. Op slechts vierjarige leeftijd bedacht
Bucky namelijk dat hij in plaats van postzegels, stenen of munten, papier wilde
verzamelen; en sindsdien bewaarde hij elk stuk papier beschreven, door hem,
over hem of aan hem. Van een schoenendoos vol, groeide de collectie gedurende
zijn leven uit tot 6 ton materiaal. Het archief behelst een kamer vol
filmblikken, videobanden en geluidsopnames, en volgende kamer vol met dia’s en
bouwtekeningen, enzovoort. Het Dymaxion
chronofile bevat daarmee ook veel informatie over de historische
gebeurtenissen en personen van de twintigste eeuw. Zijn leven is daarmee een
studieobject geworden voor verschillende geschiedkundigen. Het is echter vrij
uniek dat onderzoekers problemen krijgen door een teveel aan informatie, in
plaats van een tekort.
Fig. 21
The Dymaxion Chronofile (1899-1983)
Fuller zei dat
hij zichzelf als proefkonijn zag in een groot experiment; hij scheen er vanaf
het begin van zijn carrière op uit te zijn om zijn eigen legende te creëren. En
dat is gelukt: Zijn levensverhaal is bijna als dat van een romanpersonage, of
een filmkarakter. Het is bijna vreemd dat er nog geen verfilming bestaat van
het groteske en romantische levensverhaal van deze bijzondere man.
Uit het archief
hebben veel mensen geput en er is veel secondaire literatuur verschenen over
hem. Het verzamelen van materiaal voor deze scriptie was dan ook niet zo’n
groot probleem. Het afbakenen van het onderwerp was lastiger, omdat het oeuvre
van Fuller zo divers en omvangrijk is. Zoals aangegeven, koos ik ervoor om mijn
oorspronkelijke fascinatie als uitgangspunt te nemen. Dit vormt daarnaast ook
een belangrijk punt van onderzoek voor mijn afstudeerproject, waarin ik mij
bezig houdt met sociale netwerken, zowel online
als in real-life. Een belangrijk punt
bestaat uit de relaties van deze netwerken met een geografische locatie.[2]
1.3
Relatie
van technische ontwikkelingen en architectuur.
Het
afstudeerproject wordt uitgevoerd binnen de Hyperbody
Research Group op de Faculteit Bouwkunde van de TU Delft[3].
Deze groep doet onderzoek op de ‘cutting-edge’
van technologie en architectuur. Met het gebruik van nieuwe software en
hardware worden installaties en ontwerpen bedacht die innovatief zijn binnen
het vak van de bouwkunde. Het oeuvre van Buckminster Fuller vormt interessant
onderzoeksmateriaal voor deze groep, omdat hij zeer innovatieve ideeën had en
technologische vooruitgang zag als de oplossing van alle problemen. Sommige van
zijn ideeën en ontwerpen zijn nog steeds heel relevant vandaag de dag.
1.4
‘Buckminsterfulleriaans
en hyperbodiesque?’
Een van de
projecten die in het bijzonder interessant is voor de Hyperbody Research Group is Fuller’s idee voor het World Game (Hoofdstuk 3.3, pagina 36). Dit voorstel uit 1964 is een interactief spel op
“architectonische schaal”. Dit is bijzonder om dat in die tijd de computer nog
iets compleet nieuws was. Fuller had een, voor die tijd, groot vertrouwen in de
capaciteiten van computers en voorzag een grote toekomst voor computers. En hij
kreeg gelijk: Sinds die tijd verloopt de toename van rekencapaciteit van
computers volgens de wet van Moore. In 1965 voorspelde Gordon Moore, één van de
oprichters van chipfabrikant Intel, dat de hoeveelheid transistoren op een
computerchip elke 24 maanden verdubbelt (Fig. 22). [4]
Daarnaast is het wereldwijde denken van Fuller voor die tijd erg uniek.
Fig. 22
Een grafiek van de wet van Moore: De toename van rekencapaciteiten in de tijd.
De geometrische
overeenkomst tussen de ontwerpen van de Dymaxion
World Map en geodesic domes is
overduidelijk, maar het roept de nodige vragen op: Wat ligt eraan ten
grondslag? Wat was er eerst? En: Waarom deze ‘nieuwe’ manier van het weergeven
van de wereld en het bouwen? En waarom ontstonden ze juist toen? En hoe kwam
het zo dat de persoon Buckminster Fuller deze ‘uitvond’ en propageerde?
Het eerste idee
voor deze scriptie was om de relatie tussen Bucky’s Dymaxion World Map en zijn geodesic
domes te onderzoeken en te plaatsen in de historische ontwikkeling van
cartografie en architectuur. Dit met het wellicht ambitieuze ofwel onmogelijke
plan om een algemene relatie aan te tonen tussen deze ontwikkelingen. ‘Hoe
beïnvloeden nieuwe inzichten, technieken en vormen van het kaartenmaken het
denken en maken van architectuur?’
Kaarten en
architectuur hebben een sterke band. Voor de meeste architecten en
stedenbouwkundigen zijn kaarten onmisbare informatiedragers tijdens het
analyseren van de omgeving van een project. Plattegronden en driedimensionale
modellen kunnen ook gezien worden als kaarten op zich; een abstractie op schaal
van de te realiseren werkelijkheid. Daarnaast zijn cartografen en geodeten
voortdurend bezig met het bijwerken van de kaarten van onze voortdurend
veranderende omgeving, of; wereld. Van de oudste bekende kaart, gevonden als
muurschildering, tot Google Earth van
vandaag; de cartografie reflecteert de mogelijkheden van de voortschrijdende
technologie, maar ook het ‘wereldbeeld’ van de cultuur waarin zij ontstaat.
Kaarten uit de geschiedenis vormen een belangrijke bron van informatie voor
geschiedschrijvers en in het bijzonder voor architectuurhistorici.
Technologische uitvindingen zoals het kompas, de drukpers, de telescoop, meet-
en navigatie-instrumenten, fotografie en lucht- en ruimtevaart hebben grote
invloed gehad op de ontwikkelingen in de cartografie. Diezelfde schijnbaar
eindeloos voortschrijdende technologie weerspiegelt zich ook in de historische
ontwikkeling van de architectuur. De geschiedenis laat een voortdurende
ontwikkeling zien van er interacties van de ontwikkelingen in techniek, cultuur,
architectuur en cartografie. Deze scriptie behandelt een interessant fragment
uit deze geschiedenislijn; het ‘fenomeen’ Buckminster Fuller. In zijn werk is
de relatie van wereldbeeld, cartografie en architectuur wel op een hele directe
en bijzondere en manier zichtbaar. Buckminster Fuller maakte van de drie een
eenheid, of synergie. (Hij bedacht dan ook niet voor niets de term “synergetics” voor de ‘nieuwe
wetenschap’ die hij ontwikkelde en predikte.)
Fig. 23
Fuller met zijn studenten en een model met grootcirkels.
Voor zijn ‘Dymaxion map’ ontwikkelde hij een
nieuwe projectiemethode van de aarde. Ook zijn architectuur, de bekende ‘Geodesic Domes’, lichtgewicht koepels
die een minimum aan materiaal gebruiken en een maximum aan ruimte opleveren,
vertonen niet alleen een sterke gelijkenis in vormentaal met de ‘Dymaxion map’, maar ze staan ook beide
in het teken van een veel grotere, wereldomvattende gedachte: Een betere
toekomst voor de hele wereld en al haar inwoners, of om in de terminologie van Bucky te blijven: van ‘spaceship Earth’ en al haar
astronauten.
De ‘Dymaxion Map’ kan beschouwd worden als
een belangrijke cartografische innovatie. De eerstvolgende belangrijke
innovatie (of misschien wel revolutie) zien we vandaag de dag in het vernuft
van Google Earth. En beide hebben
hetzelfde ideaal: toegankelijke cartografie voor iedereen. Met zijn in en
uitzoom mogelijkheden maakt Google iedereen ervan bewust bewoner te zijn van ‘Spaceship Earth’. En als de Google Earth ons wereldbeeld verandert,
hoe manifesteert zich dit dan in onze fysieke omgeving? Geeft het nieuwe
inzichten of toepassingen, die invloed hebben op architectuur, stedenbouw en
(infrastructurele, logistieke) planning op nog grotere schaal? En kan dit ‘nieuwe
medium’ wellicht ook in het ‘Buckminsterfulleriaanse’ doel staan van het
bewustzijn van de wereldburger? Kan Google, dat in steeds slechter daglicht
komt te staan door haar groeiende macht op het internet, misschien toch het
hedendaagse ideaal dienen van het ‘redden van de wereld’; het correct besturen
van ons ‘Spaceship Earth’?
Hoewel het soms
wordt bekritiseerd, worden Nobelprijzen niet postuum uitgereikt, en dat is
jammer, want Buckminster Fuller heeft er wat mij betreft eigenlijk één
verdiend.
Remko
Siemerink
November
2007
2
Over
Richard Buckminster Fuller,
of voor ingewijden: Bucky.
“ In a World,
that is facing its end,
a World full of ignorance,
and lack of bright thought,
there is one man,
who sees the light,
and is now trying to convince
everybody,
to get together,
and build a better future for
humanity,
obliging people to take care of
the spaceship they live in.
Bucky,
the movie,
coming to a cinema near you,
soon.
“
… je hoort de
bekende diepdonkere “Hollywood-movietrailerstem” het al zeggen. Eigenlijk is
het verbazingwekkend dat “Bucky, the
movie” nog niet bestaat. Als je je verdiept in het leven van Richard
Buckminster Fuller, opent zich de rijke wereld van uitvindingen, ideeën en
inzichten, en anekdotes over een heel bijzondere man. Zijn levensverhaal laat
zich lezen als een Hollywood-script voor een “waar gebeurde, biografische
verfilming”. Het heeft alle elementen in zich: Een slechtziend jongetje dat
opgroeit, op zichzelf spelend in de natuur, waar hij een diepe bewondering voor
koestert. Dit jongetje ontwikkelt zich tot een aimabele, vrijzinnige, door vele
omstanders onbegrepen hoofdpersoon met een heroïsche missie. Ondanks zijn
tweemalige schorsing van Harvard
University, weet de autodidact Fuller zich via allerlei baantjes op een
unieke manier te ontwikkelen tot uitvinder, filosoof, ontwerper, dichter,
enzovoort. Het verhaal biedt een ideale balans tussen interessante
‘beroepsmatige’ gebeurtenissen en een uniek emotioneel persoonlijk drama. Bucky
verloor op 32 jarige leeftijd zijn dochter Alexandra aan polio in 1927, dit
heeft grote invloed gehad om het verdere verloop van zijn leven. Het schijnt
zelfs dat hij een heel jaar niet heeft gesproken. Dit alles eindigt met een
prachtig slot waar de regisseur weinig aan zal hoeven te romantiseren: Het is 1
juli 1983 en Buckminster Fuller’s vrouw Anne lijdt aan kanker en ligt in coma.
Tijdens zijn bezoek in het ziekenhuis roept hij plotseling uit: “Ze knijpt in
m’n hand!” waarna hij opstaat, een hartaanval krijgt en een uur later sterft.
“Zesendertig uur
later sterft ook Anne Fuller.” meldt vervolgens de tekst op het doek, waarna
een opsomming volgt van latere historische gebeurtenissen waarin zijn
uitvindingen en ontdekkingen eindelijk officieel erkenning krijgen. Ook de twee
met een Nobelprijs gewaardeerde ontdekkingen worden vermeld, die direct gevolg
zijn van Buckminster Fuller’s gedachtegoed.
Fig. 24
De Amerikaanse, helaas rechthoekige in plaats van driehoekige, postzegel ter
ere van Buckminster Fuller. [5]
De tekening werd gemaakt door Artzibaheff, deze heeft ook op de voorkant van
Time Magazine gestaan van 10 januari 1964.
2.1
Alles
moet anders.
De verklaring
voor de relatie tussen de geodetische koepel en de Dymaxion wereldkaart is vrij snel gevonden bij nadere bestudering
van de biografie en het ‘oeuvre’ van Buckminster Fuller. Fuller heeft geweigerd
bij een bepaalde leest te blijven. Hij bemoeide zich met eigenlijk ‘alles’. En
‘alles moest anders’; men moest anders bouwen, in andere auto’s rijden, een
andere ‘synergetische’ wetenschap bedrijven, anders met onze energie en
grondstofvoorraden omgaan, enzovoort, kortom: anders naar de wereld kijken.
Zoals al in de
inleiding werd verteld was Buckminster Fuller geen architect. Hij heeft ook
nooit een opleiding tot architect ondernomen. Hij wilde ook helemaal geen
architect zijn; hij keek met minachting naar de prestaties van de discipline.
Pas op 79 jarige leeftijd kreeg hij een officiële architecten-vergunning; een
symbolisch gebaar. Toch heeft Buckminster Fuller een grote bijdrage geleverd
aan de architectuur van de twintigste eeuw; niet als architect, maar als een
soort ‘filosoof van het bouwen. Fuller bekeek het probleem van huisvesting
vanuit een heel ander perspectief; een wereldwijde blik op de onzichtbare
netwerken van distributie van energie en materiaal en sociale organisatie. Op
deze manier bereikte hij dan ook een geheel nieuwe keuze van materialen en
bouwmethoden.
Fuller’s
filosofie was praktijkgericht. Zijn aannames en bewijzen moesten gebouwd of
verbeeld in de vorm van ‘realiseerbare’ ontwerpen. “You cannot better whe world bij simply talking to it.”, zei hij
wel, en “Philosophy to be effective must
be mechanically applied.” Fuller’s leven kan gezien worden als een serie
pogingen om de fundamentele principes die hij waarnam in de natuur en
maatschappij, toe te passen in concrete ontwerpen.
Fuller’s carrière
zit vol paradoxen. Hij produceerde een ongelofelijke hoeveelheid ideeën en
ontwerpen, maar er is maar erg weinig gerealiseerd. En van het daadwerkelijk
gerealiseerde is ook nog maar weinig over. Hij was een voorvechter van
industrialisatie en massaproductie, maar vrijwel elk ‘gebouw’ dat onder zijn
leiding werd gerealiseerd waren enkelstuks, als ze al werden afgemaakt. En
zelfs de projecten die een vruchtbare toekomst leken te kunnen hebben als massaproduct,
liet hij voor wat ze waren om door te gaan met het volgende project,
experiment, of ‘filosofisch statement’. Daarom is het ook beter om Fuller te
zien als onderzoeker, uitvinder of futuroloog. Als zijn ‘mislukte ontwerpen’
werden bekritiseerd, dan lichtte hij dit graag toe door uit te leggen dat zijn
werk bedoeld was voor 50 jaar in de toekomst, en dat het dan wel geaccepteerd
zou worden. En iedere futuroloog weet dat hij niet futurologisch meer bezig is,
als zijn ideeën over de toekomst meteen succesvol blijken. Een andere paradox
is dat Fuller, voor iemand die pleit de werkwijze van de natuur te onderzoeken
en iemand die zijn ideeën graag universeel geaccepteerd zag, zeer oplettend was
over de bescherming van zijn gedachtegoed. Hij bezat 28 patenten en dwong zijn
studenten voor deelname aan zijn lesprogramma contracten te tekenen dat ze zijn
“synergetische” geometrie mochten gebruiken onder voorwaarde dat hun mogelijke
ontdekkingen zijn eigendom zouden zijn.
Zijn gedrag en
zijn uitspraken neigen soms bijna naar grootheidswaan. Hij zag zichzelf als
iemand die met zijn onconventionele verzameling ervaringen een unieke toegang
was verschaft tot de fundamentele werking van de natuur en de mensheid. Maar
tegelijkertijd kon hij ook heel bescheiden zijn en zichzelf een “normaal gezond
mens” noemen. Dit deed hij in een van zijn latere essays Guinea Pig B, zoals hij zichzelf ook wel noemde.
2.2
Wereldwijde
blik.
Dit is in lijn
met Fuller’s holistische wereldbeeld en zijn ideaal om “de wereld te laten
werken voor de gehele mensheid, doormiddel van spontane samenwerking, zonder
ecologische belasting of benadeling van wie dan ook”[6].
Centraal staat hierbij: Zo veel mogelijk doen, met zo
weinig mogelijk materiaal. Om
de wereldproblemen op te lossen moet alles bekeken worden in het perspectief
van de gehele wereld. Dit komt overal terug in zijn werk. Tekenend is de One-world ocean map (Fig. 25), waarin men in één oogopslag een ‘overzicht eerlijk’
(zonder grote vertekening) heeft van de wereld.
Fig. 25
De Één-wereld-eiland-kaart uit Nine Chains to the moon, 1938.
Fuller verzamelde
in de loop van zijn carrière een schat aan informatie over de wereld; over
transport, natuurlijke bronnen, gemeenschappen, ecologie, economie, energie,
enzovoort. Deze data representeerde hij op zijn Dymaxion World Map (zie ook: Hoofdstuk 3.1), en later verwerkte hij al deze kennis in de World Game (zie: Hoofdstuk 3.3).
Alle kennis en
inzichten die Fuller verzamelde en op zijn eigen unieke manier verwerkte, zijn
uiteindelijk terug te vinden in zijn ontwerpen. Heel letterlijke voorbeelden
van zijn wereldwijde denken vormen zijn ontwerpen voor megastructuren; enorme
vliegende steden (Fig. 28), de Shoriki
Tower (Fig. 29) of een overkapping voor een hele stad (Fig. 30).
Fig. 26
Programmatische tekening van Lightful Houses, vroeg 1928 (waarschijnlijk
februari)
Fig. 27
4D-Een-Oceaan-Wereld-Stadsplan, 1928
Fig. 28
Vliegende steden; geodetische koepels die door hun lichtheid, en vulling met
warme lucht gaan zweven.
Fig. 29
Model voor de Shoriki Tower, 2 mijl hoog. 1966.
Fig. 30
Old Man River, een paraplu-overkoepeling voor een hele stad; East St. Louis,
1973
Fuller was in
staat om de wereld in een breed perspectief te bezichtigen en trok daaruit zijn
conclusies. Hieronder bijvoorbeeld een weergave van de toename van de
menselijke mobiliteit (Fig. 31). Je ziet drie verschillende fasen van de
geschiedenis van de mens op aarde. Het eerste plaatje zou genoemd kunnen worden:
“De eerste half miljoen jaren waren het moeilijkst.” De onwetende en
geïsoleerde mens was zich niet bewust van de anderen mensen op aarde, en de
mogelijkheden tot vriendschap, samenwerking en het delen van bronnen. Het
eerste plaatje vormt een enorme bol met microstipjes; een onrekenkundige
isolatie, een fysieke impasse, de enige manier om hieraan te ontsnappen is
wijsheid, bewapend met de wetenschap.
Fig. 31
Toename van mobiliteit van de mensheid.
Het tweede
plaatje laat zien dat de mens bronnen en overlevingsmogelijkheden gaat verbinden
met transport- en communicatielijnen. Rijkdom wordt astronomisch vergroot. De
levensstandaard stijgt. Gezondheid en levensverwachting verdubbelen bijna. Maar
in deze 100 jaar leidt de snelheid van integratie en vergrote energiestromen
tot een slagaderlijke opstopping en een explosief hoge druk. Het
tweedimensionale plaatje heeft een zeer beperkte houdbaarheid. Opnieuw wordt
het intellect van de mens op de proef gesteld.
Plaatje drie
geeft het antwoord van de mens; een nieuwe ruimtelijke en dynamische dimensie:
draadloos, spoorloos en in alle richtingen werkend. “Het is een hoogfrequente
interactie van gesynchroniseerde tijd, schakelend van bron naar logisch
verspreide centra voor fysieke scheiding, integratie en onbelemmerde stroom
naar de volgende functie. Het ontwijkt alle obstakels, waarbij het toch het
gebied van de mens faciliteert. Met steeds hogere frequentie en kwaliteit
worden samenkomst van mensen en / of goederen mogelijk gemaakt door
procescontrole.”
Het is een
dynamisch beeld. De fysieke onderdelen bewegen met steeds grotere snelheid en
gedeelde kennis, waardoor de mens steeds vrijer kan kiezen waar hij wanneer wil
zijn. Hij kiest zijn eigen versnelling en vertraging. De wetenschappelijke
basis hierachter is “een steeds grotere hoeveelheid van functies leveren voor
meer mensen een steeds groter deel van de tijd, met een steeds maar toenemend
gebruik van energie, materiaal en aantal delen voor elk deel van de functie,
dit met steeds grotere intellectuele investering van het unieke bezit van de
mens: ‘Uren van de tijd van zijn leven’.”
Plaatje één is
erg lang, omdat het “tegen de krachten in” was. Plaatje twee is heel kort,
omdat het “in transitie” was. Plaatje drie zal opnieuw weer heel lang zijn,
omdat het echt “natuurlijk” is. Het synchroniseert met het dynamische
universum. De evolutie van zijn “transportsoorten” vermenigvuldigt zich. Daar
gaan we … maar u hoeft uw hoed niet vast te houden… hij zal niet afwaaien. [7]
2.3
Geodesics
& Synergetics.
De vergelijkbare
geometrische verschijningsvormen van de geodetische koepel en de
wereldkaart zijn het gevolg van Fuller’s zogenaamde ‘synergetische’ wetenschap.
Fuller had sinds zijn jeugd op school al zijn bedenkingen bij de bestaande wis-
en natuurkunde.[8]
Vanaf ongeveer 1943 werkte hij aan zijn eigen alternatief, gebaseerd op
geometrie en ‘minimale energie’. Over de jaren bracht Fuller de fundamenten van
zijn gedachtegoed
en ontdekkingen samen in twee dikke boeken[9]; hij bedacht daarvoor de term
synergetics; een samentrekking van de
woorden sysnergy, energy en mathmatics. Synergie als fenomeen dat het geheel meer is dan de som
der delen. Energie omdat het om niets dan ‘energetische gebeurtenissen’ gaat.
En wiskunde omdat het om een nieuw soort wiskunde gaat.
“Dare
to be naive” is de uitspraak waarmee Fuller zijn Synergetics begint. Een van de hoofddoelen
is het gelijkschakelen van onze zintuigen met de realiteit, om ons in contact
te brengen met het Universum. Daartoe moeten we ons losmaken van ons foutieve
vocabulaire die ons gevangen houdt in een ‘middeleeuws denken’ op zintuiglijk
niveau. Kortom, we moeten onze denkreflexen aanpassen aan onze kennis van de
werkelijkheid. Een voorbeeld: In plaats van de termen zonsopgang en
zonsondergang, die de zon een actieve rol toe bedelen, stelde Fuller de termen zonklips
(sunclipse) en zonzicht (sunsight). Hierdoor zou het vertekende
beeld dat wij van de zon hebben gecorrigeerd worden, waarmee een obstakel in
ons denken word opgeheven. Een ander voorbeeld is dat we niet de trap op en de trap af moeten gaan, maar de trap in
en de trap uit want er
is geen boven en onder in het Universum. Hij zag dit soort ‘fouten’ in onze
taal als overblijfselen van het platte wereldbeeld, en hij vroeg zich af “Hoe
lang gaan we nog blijven liegen tegen onze kinderen?”
Fig. 32
Diagram met de principes van energetisch-synergetische geometrie. Ongedateerd.
Synergetics is het denken in systemen. Daarom de ondertitel van Fuller’s werk: The Geometry
of Thinking. In zijn
geometrisch denken is geen plaats voor de irrationele getallen die deel
uitmaken van de bestaande exacte wetenschappen. Fuller geloofde er niet in; Pi
bestaat zijns inziens niet. Alles moet bestaan uit telbare deeltjes of
pakketjes, anders klopt het niet. Synergetics
is als het ware een filosofie en wis- schei- en natuurkundige wetenschap in
één. Als autodidact met weinig respect voor het specialistische onderzoek van
academici, werkte hij op een geheel eigen manier aan zijn vragen over de
fysieke wereld. Hij zag zichzelf als een volgeling van Plato, Aristoteles,
Kepler, Euler en Newton. Hij zocht naar een “geometrie, zoals de natuur deze
gebruikt”. Op deze zoektocht ontdekte hij in 1948 de wiskundige formule die de
dichtst mogelijke samenpakking van bollen binnen een bepaald volume weergaf; de zogenaamde ‘closest packing of spheres’ (Fig. 35).
Het zelfde jaar ontdekte hij de zogenaamde ‘Jitterbug transformatie’ (Fig. 20) .
Fig. 33 Vroege
geodetische experimenten.
|
|
|
|
Fig. 34 Raster van 31 grootcirkels op een sferisch icosahedron. Dit was het
eerste rastersysteem dat werd gebruikt door Buckminster Fuller, maar de
resulterende structuur was niet fysiek stabiel door de grote verschillen in
riblengte. |
Fig. 35 Een vroeg geodetisch experiment met de dichtste pakking van bollen in
een icosahedron. |
In zijn ‘4D’ –concept ontwikkelde Fuller een op tijd
gebaseerde architectuur. Dit bracht een uitdaging met zich mee op het gebied
van de geometrie. De uitgebreide observaties vanaf zijn jeugd, gaven Fuller het
inzicht dat de ontwikkeling van geometrie in de natuur volgend een volledig
andere manier is opgebouwd, dan het ons zo vertrouwde Cartesiaanse systeem.
Sindsdien was hij op zoek naar een geometrie “zoals de natuur die zelf
gebruikt”.
Deze interesse bleef gedurende lange tijd op de
achtergrond, maar tijdens zijn studies voor de ontwikkeling van een nieuwe
wereldkaart kwam hij tot een belangrijk nieuw inzicht. De bestudering van
polyeders (veelvlakken) en het ontwikkelen van een raster volgens grootcirkels
leidde eerst tot zijn keuze voor het uitvouwbare halfregelmatige kuboctaëder[10], als projectiebasis voor
de zijn wereldkaart. Het kuboctaëder, die Fuller omdoopte tot “de Dymaxion”, maakt altijd deel uit van de
dichtste pakking van bollen rondom een kern. Deze methode was al bekend uit de
tijd van Kepler (1571 -1630), maar Fuller bestudeerde deze opnieuw, kijkend
naar de scheikunde en de kernfysica. In 1928 lukte het hem om kwantumeffecten
te modelleren die de Platonische volumes in nieuw daglicht stelden. Fuller
interpreteerde deze als fasen van een dynamisch transformatieproces dat
zichzelf manifesteerde in de vorm van een spiraalvormige samentrekking. Het
systeem pulseert, uitzettend en samentrekkend van tetraëders naar octaëders,
icosaëders om te eindigen met het kuboctaëder, de Dymaxion dus.
Deze ontdekking betekende een nieuwe geometrische ontdekking,
die Fuller de “Jitterbug” noemde
(naar een populaire dans uit de jaren ’40).
Deze formule geeft de vloeiende vervorming weer (een combinatie van
rotatie en contractie) tussen de opeenvolgende orden van gelijkvormige lichamen
(bijvoorbeeld van cuboctahedron naar icosahedron). Het Jitterbug-model, dat hij ookwel een “Quantum Machine” noemde, vormde de belangrijkste conceptuele basis
voor vrijwel al zijn ontdekkingen.[11]
Veel van Fuller’s belangrijke inzichten als deze
werden echter niet direct erkend. In sommige gevallen volgde de (wetenschappelijke)
bevestiging van hun belang pas jaren na Fuller’s dood. [12]
2.4
Milieubewustzijn
Een opvallend aspect van Fuller’s wereldwijde
visie is zijn (schijnbaar) milieubewuste houding. Naast de politiek-geologische
functie die Buckminster Fuller met zijn World
Map beoogde had de kaart ook een belangrijke rol in het verkondigen van
zijn waarschuwende analyses over de economische machten in de wereld, en welke
sociale en milieubedreigende effecten dit zou hebben in de toekomst, als we
niet snel ons gedrag aanpassen. “Fuller was een van de eerste ontwerpers die
wereldomvattende escalerende problemen van de ‘moderne mensheid’ aan de orde
stelde.”[13]
Een
reden voor zijn milieubewuste houding kan gevonden worden in zijn
levensverhaal; hij groeide als jongetje op in de natuur van Bear Island, Maine. Sindsdien koesterde
Bucky een diepe bewondering voor de natuur. Echter pas nadat hij bekend was
geworden door zijn grote geodesic domes
begonnen wetenschappers de geodetische- en tensegrity-structuren
te ontdekken in micro-organismen. Virologen wendden zich tot Fuller om de
structuur van proteïnegeraamten te verklaren, die zij aantroffen. Analyse van
menselijk weefsel liet structuren zien die een vlechtwerk lieten zien van
geodetische en tensegrity-structuren.
De interactie tussen spieren en botten kon begrepen als een tensegrity-structuur, net zoals de naald
en draadstructuur van cytoskeletten.
Fuller’s
geometrische systeem ontstond door de aandachtige studie van geometrische
principes, niet door deze zomaar uit de natuur te kopiëren.[14] De meest bekende natuurkundige
ontdekking is die van het Buckminsterfullerene-molekuul;
een bolvormige kooi van enkel en alleen koolhydraten. Donald Caspar en Aaron
Klug ontdekten in 1962 de proteïnekooien van virussen, waarvoor in 1982 een Nobelprijs
werd uitgereikt. En in 1985 werd door Kroto, Smalley en Curl de spectaculaire
ontdekking gedaan van een nieuwe groep koolstofmoleculen; de fullerenen[15]. In 1997 ontvingen zij hiervoor
een Nobelprijs. Kroto en Smalley hadden beide in 1967 Buckminster’s Expo Dome gezien, wat hen op het juiste
spoor bracht in hun zoektocht naar de nog onbekende molecuulstructuur. [16] Van de ‘Fulleriaanse’
molecuulfamilie worden belangrijke toepassingen verwacht op het gebied van de
scheikunde, elektronica en nanotechnologie.[17] De tensegrity modellen die Fuller bedacht voor lineaire constructies,
kwamen weer in de aandacht door de ontdekking van Nano Tubes, gevormd door koolstofmoleculen, door S. Iijima. Hiermee
werd Fuller’s opvatting van geometrie plotseling een belangrijk stuk kennis
voor het snel ontwikkelde gebied van de nanotechnologie.
2.5
Fuller’s
Comprehensive Anticipatory Design Science.
Aan de kern van
Fuller’s ideeën ligt altijd zijn belangstelling voor het geheel; de gehele
aarde, de gehele mensheid; zowel de nu levende als de toekomstige generaties.
Zijn methodologie om zijn visies te verwerkelijken in ontwerpen noemde hij: Comprehensive Anticipatory Design Science.
Comprehensive, of allesomvattend omdat hij begon met het gehele
systeem, om vanuit daar terug te werken naar het specifieke probleem, inclusief
alle facetten van het probleem, inclusief het grotere systeem waar het probleem
deel van uitmaakt.
Anticipatory; omdat hij door trends te signaleren toekomstige
problemen kon voorzien, en deze tracht te vermijden door nu al in te grijpen.
Als een zeiler dient de blik ver vooruit te zijn gericht, zodat geanticipeerd
kan worden op wat komen gaat.
Design; In plaats van politiek zag hij ontwerpen als de probleemoplossende
strategie. Fuller was ervan overtuigd dat menselijk gedrag niet door regels en
wetten kon worden beïnvloed, maar door hun leefomgeving te veranderen.
Science; Fuller’s ontwerpmethode is gebaseerd op wetenschap, en maakt gebruik uit
de laatste wetenschappelijke ontdekkingen. [18]
Fuller’s
wetenschap leverde een totaalbeeld van de grote problemen op aarde. En geeft
daarbij verassende inzichten en oplossingen.
2.6
Expo
’67.
Vanaf 1958 nam de
erkenning van Fuller’s succes een grote vaart. Er werd veel door hem en over
hem gepubliceerd en deed veel lezingen, overal ter wereld, op zijn vele reizen
over de hele wereld. Dit leidde er in 1964 toe dat hij werd gevraagd om het Amerikaanse
paviljoen voor de wereldtentoonstelling van 1967 in Montreal te ontwerpen.
Het werd één van Fuller’s
grootste en bekendste ontwerpen Het gebouw wordt in deze scriptie centraal gezet,
omdat de andere onderwerpen, zoals de Dymaxion
World Map en het World Game, een
rol spelen in dit ontwerp. Dit project is met name illustratief voor de
geselecteerde thema’s omdat hier het wereldomvattende denken tot uiting komt in
een uitzonderlijke architectonische creatie; één van de grootste geodetische
koepels ooit gebouwd. Fuller droeg deze megakoepel, ‘Fuller’s Taj Mahal’, op aan zijn vrouw Anne. [19]
Fig. 36
De Expo 67 dome.
3
De Dymaxion Map, Geoscope en World Game.
3.1
De Dymaxion World Map.
In zijn Dymaxion
World project probeert Fuller het centrale probleem van de cartografie op
te lossen: Hoe kan, in één oogopslag, op werkelijke schaal werkelijke richting
en werkelijke ligging ten opzichte van elkaar, zonder vertekening, de “ronde”
wereld in een vlakke afbeelding worden weergegeven? Orthodoxe cartografie
levert hooguit correctheid op twee van deze drie aspecten, waardoor één aspect
altijd vertekend wordt weergegeven. Dit is slechts een redelijke prestatie voor
kaarten die gebruikt worden voor navigatie, statistiek en andere specifieke
doeleinden.
Op zijn eigen Dymaxion
map past Fuller de eisen van schaal, richting en vorm zó toe, dat er een
nieuw compromis ontstaat, waarin vertekening in gelijke mate wordt verdeeld
over de wereld. Hierdoor ontstaat een wereldbeeld, waarop iedereen in één keer
in een “eerlijke” weergave de hele wereld kan zien. De klassieke wereldbol,
zoals deze werd gebruikt in oorlogsvoering, rustte in een kogellager
opstelling, waardoor zij in elke mogelijke richting gedraaid kon worden, ter
bestudering voor oorlogsstrategie. De Dymaxion Globe, een kubus waarvan de acht
hoekpunten zijn afgeknot, vormt een onregelmatig lichaam, zoals die het eerst
werd geconstrueerd door Archimedes. Haar schaal, die constant is over alle
randen van de segmenten is gelijk aan die van een 12 inch globe.
De president van de Verenigde Staten heeft globe van
een 50 inch vlakbij zijn bureau, zodat hij deze met één swing van zijn
bureaustoel kan raadplegen. Als politiek geograaf, weet de president dat er
geen enkele kaart is die in één oogopslag alle informatie bevat die hij nodig
heeft. Politiek geografen zijn geïnteresseerd in de werkelijke, relatieve
geografische locaties van de wereldmachten en in de communicatiestrategie voor
de grootcirkel (de kortst mogelijke afstand) daartussen. Hij moet de
geografische ligging niet alleen vanuit zijn eigen positie visualiseren, maar
ook vanuit de verschillende posities van de omringende naties en haar politieke
geografen. Fuller heeft zijn Dymaxion
World Map ontworpen voor precies deze eisen. Zoals alle vlakke projecties
kent ook deze projectie vervormingen die optreden door de vertaling van een
ronde globe naar een vlakke kaart. Deze vervormingen zijn echter proportioneel
over elk van haar 14 segmenten verdeeld, en zijn nergens extreem. De weergave
van Groenland op de Dymaxion Map
benadert haar werkelijke grote zeer precies, dit in tegenstelling tot de
weergave in Mercatorprojectie waar ze ongeveer zes maal te groot wordt
weergegeven. De segmenten werden getekend op een volledig nieuw raster van
grootcirkels, waardoor de schaal gelijkmatig blijft over alle randen van elk
segment. Er treedt slechts een kleine vervorming op richting het midden van elk
segment. Dus hoewel zeer precieze afstandsberekeningen lastig blijven, geeft de
Dymaxion Map een oplossing voor een vlak, visueel correct wereldbeeld, zonder
dat een perfecte bol nodig is.[20]
Fig. 37
De Dymaxion wereldkaart (eerste versie met vierkante delen). Met de kettinkjes
zijn bepaalde statistieken aangegeven.
Fig. 38
Linksboven: “Mercator’s World”, Linksonder: “Het Britse Rijk”,
Rechtsboven: “Hitler’s hartland Concept, Rechtsonder: “Het Japanse rijk”
|
Mercator. In de ‘Mercator lay-out’ zijn de segmenten geordend op een manier die de
bekende weergave van de Mercatorprojectie benadert; volgens de bekende
oos-west indeling met de evenaar als continue lijn. In tegenstelling tot de Mercatorprojectie
waar de polen niet, of sterk vertekend, worden weergegeven, zijn de polen
hier on-vertekend zichtbaar. De Mercatorprojectie is nog steeds de standaard
voor navigatie, maar zijn perspectief is eerder zestiende-eeuws dan
eenentwintigste-eeuws. De ‘Dymaxion-benadering’ van de Mercatorprojectie brengt scherp het
renaissance-wereldbeeld aan het licht. Het meest opvallend zijn de opgeblazen
oceanen als toenmalig intercontinentaal transportmedium. Hoewel enkele
dappere ontdekkingsvaarders de Noordwest route bedwongen, waren de imperiale
handelsroutes de zuidelijke route langs de kust van Zuid-Amerika en de
oostwaartse route via Kaap de Goede Hoop naar Azië. Het was deze periode
waarin Nederlandse cartografen en de pauselijke macht de wereld in halve
bollen verdeelde. |
‘Hartland’. Centraal Eurazië; het hart van de wereld; de prijs waar Duitsland al twee
maal voor heeft gevochten. Het is een concept dat voor het eerst werd bedacht
vóór de Eerste Wereldoorlog door Sir Halford Mackinder, een Engelse geograaf
en geopoliticus die de ondergang van de zeemacht voorspelde als gevolg van de
gemechaniseerde landmacht. Vanuit het landgebonden Duitsland maakten de
Nazi’s deze vorm van ‘geopolitiek’ tot een verschrikkelijke realiteit in de
Tweede Wereldoorlog. De wereld van de geopolitiek, zoals weergegeven, bestaat uit een enkel
groot continent met de aangrenzende subcontinenten Europa en Afrika.
Australië, Noord-Amerika en Zuid-Amerika zijn hier ‘onbelangrijke eilanden’.
De oceanen vormen gescheiden ‘vijvers’ op de kaart, waarmee ze geen
strategische waarde hebben. “Wie het Hartland bezit leidt de hele wereld,”
want hij heeft de zeemacht ongedaan gemaakt door al haar militaire basissen
te veroveren. |
|
Het Britse rijk. Het Britse rijk werd gevormd door opeenvolgende generaties van de
Koninklijke marine en de handelsscheepvaart die de schepen en de oceanen
begrepen. Deze ordening van de Dymaxion Map laat niet alleen zien wat ze
bereikten, maar ook hoe ze dat deden. Ze ontdekten de geheime macht in een
kant van de wereld die nog niemand had bekeken: de onderkant. Door de rotatie van de aarde zijn de heersende stormen en getijden van de
oceanen rond Antarctica van west naar oost georiënteerd, op de kaart draaien
ze met de klok mee. Door zuidwaarts via Kaap de Goede Hoop te varen hadden de
Britse schepen deze wind en getijdenwerking in hun voordeel. De draaiende
beweging voer hen mee naar het Indische subcontinent, de eilanden in de Grote
Oceaan en de westkust van Amerika. Het Suezkanaal veranderde na 1869 de route
noordwaarts door de Middellandse zee. |
Het Japanse Rijk. De meedogenloze logica van het
Japanse imperialisme wordt perfect weergegeven in deze ordening van de
Dymaxion World Map. Het zeemacht-georiënteerde Japan wil niets minder dan de
macht over de Grote Oceaan. Hiermee, bedachten zij, zouden ze het complete
‘hinterland’ beheersen. Hun gedachten staat in opvallend contrast met het
landelijke denken van hun Duitse geopolitieke concurrenten. De Japanners zouden kunnen bluffen met het feit dat ze dichter bij hun
doel waren dan de Duitsers. Zij beheersten immers al de westelijke kusten van
de Grote Oceaan, van de eilandengroep de Aloeten tot haar buitenposten in de
Salomonseilanden. Door zich daar te versterken, zouden ze klaar zijn voor de
aanval op Noord-Amerika, zoals werd voorspeld door de ambassadeur Joseph C.
Grew. Aan de Amerikaanse kant van de Grote Oceaan zagen zij de basis van hun
droom in de vorm van kolonies aan de kustlijn van de Verenigde Staten, Mexico
en Zuid-Amerika. |
De Dymaxion
map geeft de wereld weer in veel verschillende perspectieven. In het
gebruik als vlakke kaart, biedt de Dymaxion
World een oneindig aantal combinaties voor het aaneenschakelen van de 14
afzonderlijke segmenten, zoals weergegeven op Fig. 38. De delen kunnen steeds opnieuw gepositioneerd worden
om de geografische feiten steeds anders weer te geven, waardoor bijzondere
verschijnselen of feiten kunnen worden weergegeven. De lay-out kan bijvoorbeeld
gecentreerd worden rondom de verschillende wereldmachten, waarmee de
geografische overwegingen worden weergegeven die bepaalde strategieën of
ambities blootleggen. De motivaties voor het Japanse imperialisme of het
Argentijnse isolationisme kunnen neergelegd worden ter analyse en de verschillende
wereldbeelden van Amerikanen, Aziaten en Europeanen kunnen grafisch worden
weergegeven.
Fig. 39
Bucky geeft een lezing; op de achtergrond is zijn World Map te zien.
3.2
Cartografie en architectuur;
GeoScope.
In 1952 bouwden
studenten van de Cornell Univerity
onder leiding van Buckminster Fuller een bol met een diameter van 7 meter voor
een planetarium. Vanuit de binnenkant van de bol konden de maan en de sterren
geobserveerd worden. Dit was echter maar een deel van de bedoeling van de
installatie; de belangrijkste opdracht was het kijken naar de wereld zelf. Deze
dubbele betekenis is ook de reden voor de naam “Geoscope”. Deze installatie bood, jaren vóór de eerste
satellietfoto’s werden gepubliceerd, een blik op de wereld “van buiten”. Het
was de bedoeling om hiermee het hardnekkige beeld van de opkomende en
ondergaande zon te verdringen, dat zelfs nog gebruikt werd door erkende
academici. Conceptueel kan de Geosope
gezien worden als een oproep om op een kritische en onafhankelijke manier naar
de werkelijkheid te kijken.[22]
Fig. 40
De GeoScope.
Fig. 41 Een model van de aarde van James Wyld,
1851. Deze 18 m. hoge inloopglobe werd in 1851 opgesteld op Leicester Square in
Londen en was de 10 daaropvolgende jaren een belangrijke stadsmarkering.
3.3
Expo
’67 Montreal.
Expo 67, was de
wereldtentoonstelling gehouden in Montreal, Quebec, Canada van 27 april tot 29
oktober 1967. Met meer dan 50 miljoen bezoekers en 62 deelnemende landen wordt
het wel gezien als de meest succesvolle wereldtentoonstellingen van de 20e
eeuw.
Na oktober 1967
bleef de tentoonstelling tot 1981 bestaan onder de naam “Man and his World.”Vandaag de dag staan er op het eiland dat de tentoonstelling
huisvestte nog steeds een paar overgebleven constructies. Naast het historische ontwerp Habitat
van Moshe Safdie (zie Fig. 42) dat nog steeds in gebruik is als woongebouw, staat
er ook nog steeds een van Buckminster Fuller’s bekende ontwerpen.
Fig. 42 Habitat van de architect Moshe Safdie op
de Expo ’67.
In 1964 werd
Fuller door de United States Information
Agency gevraagd om een voorstel te doen voor een gebouw en expositie als
Amerikaanse bijdrage aan de wereldtentoonstelling. Het voorstel voor de expositie werd afgewezen, maar
Fuller werd wel verkozen tot architect van het paviljoen dat een expositie van
anderen zou huisvesten. Dit zou leiden tot een van de grootste en meest bekende
geodesic domes van Fuller.
Buckminster
Fuller deed een voorstel waarin hij verklaarde dat tegen 1976 het
internationale aanzien van de Verenigde Staten haar absolute dieptepunt zou
bereiken. Omdat de wereldtentoonstelling grote internationale belangstelling
zou krijgen zag Fuller het als een kans om het imago van de Verenigde Staten te
herstellen. In zijn voorstel predikte hij de, in die tijd gewaagde,
voorspelling dat de mens steeds meer vertrouwen zou krijgen in de nieuwe en
ongekende mogelijkheden van de computer. Hij baseerde deze voorspelling op zijn
waarnemingen tijdens de vele intercontinentale vluchten die hij maakte; de
mensen om hem heen gewoon lezen, naar muziek luisteren of praten, waarmee ze,
hoewel vaak onderbewust, hun grote vertrouwen in de technologie uiten.
Fig.
43
Ansichten van de Expo ’67.
Het
oorspronkelijke ontwerp is qua vorm gelijk aan het later gebouwde paviljoen;
een gigantische bolvorm, voor 5/8 boven het maaiveld uitrijzend. In het eerste
voorstel had de bol een diameter van ruim 120 meter, het uiteindelijk gebouwde
paviljoen had een gereduceerde straal van 76 meter. In de gigantische koepel
zou een zeer gedetailleerde globe hangen met een diameter van 30 meter, waarop
grote steden als New York, Londen en Tokyo zichtbaar zijn als vlekken ter
grootte van een basketbal, met de hoogste gebouwen en radiotorens van
anderhalve millimeter hoog.
Om de zoveel tijd
zou deze grote bolvorm langzaam vervormen tot een icosahedron (een gelijkzijdig
veelvlak met twintig gelijkvormige driehoeken). De bezoekers zouden zo inzien
dat deze vervorming zeer weinig invloed heeft op de groottes van de landmassa’s
en de oceanen. Vervolgens zou het icosahedron zich langzaam uitvouwen tot de
vlakke “Sky Ocean World” of Dymaxion World Map, die langzaam naar de
vloer van het paviljoen wordt neergelaten. De bezoeker zou zich nu realiseren
dat hij kijkt naar een overtekend beeld van de hele wereld.
Het volledige
oppervlak van deze kaart zou voorzien zijn van lampjes, die aan- en
uitgeschakeld konden worden, door de voor die tijd buitengewoon snelle
computer, die in de kelder van het paviljoen gehuisvest zou worden. Hiermee
kunnen verschillende, geografisch correct geplaatste statistieken worden
weergegeven van de toestand van de aarde en haar gebeurtenissen en voorraden.
De door de gebeurtenissen op aarde voortdurend veranderende statistieken zouden
live op de kaart zichtbaar zijn. De
voorspellingen die de computer zou doen, werden gemaakt op basis van een
gigantische database met gegevens die Fuller met zijn werknemers en studenten
verzameld had over een periode van 40 jaar.
Op deze
uitgestrekte kaart zou een groot logistiek spel gespeeld worden. Mensen zouden
in teamverband tegen elkaar kunnen strijden, met het doel de wereld succesvol
te laten functioneren voor de volledige wereldbevolking; waarbij mensen niet in
conflict zouden raken met elkaar en waar niemand voordeel behaalt ten koste van
een ander. Om dit doel te bereiken dienen de bronnen, netwerken en leefgebieden
van de aarde zo gebruikt te worden dat ieder individu maximale keuzevrijheid
heeft. Hierbij is hij vrij te gaan en staan waar hij wil; alleen of in groepen,
lokaal of interlokaal; voortdurend of met tussenpozen. Overal waar hij is kan
hij wonen en vind hij de voorzieningen die hij nodig heeft, op ongeëvenaarde schaal
en van ongeëvenaarde kwaliteit.
Zelf zag Fuller
zijn “design science revolution” als
ultieme strategie om dit te bereiken. Steeds vernieuwde en verbeterde
technieken zullen steeds geavanceerder gereedschappen en diensten, die steeds
minder aanspraak maken op materiaal- en energiebronnen. Als voorbeeld noemde
hij de nieuwe communicatiesatelliet, die met een gewicht van slechts een kwart
ton de transoceanische koperkabels van 175 duizend ton overtreft in kwantiteit,
snelheid en kwaliteit van verbindingen.
In 1976, ontstond
er door onoplettende laswerkers een brand; de transparante panelen verbrandden
en alleen het staalskelet bleef over. De locatie was tot 1990 afgesloten. In
augustus 1990 kocht Environment Canada
het gebied voor $17.5 miljoen om het in
een interactief museum te veranderen. Het museum werd geopend in 1995 en bevat
een aantal gebouwen binnen het bestaande skelet, ontworpen door Eric Gauthier. De
zogenaamde Biosphère huisvest nu een
tentoonstelling over de milieuproblematiek, water, klimaatverandering en
duurzame ontwikkeling.
|
|
|
|
Fig. 44 Twee vrouwen (identiteit onbekend) |
Fig. 45 Het US Pavilion op de Expo '67 in
Montreal, Canada door Buckminster Fuller en
Shoji Sadao. |
3.4
World
Game.
Eigenlijk stond ieder project van Fuller altijd in
het teken van een groter planetair bewustzijn. In 1951 gebruikte hij het idee
van Spaceship Earth, wat sindsdien
als gemeen goed zou kunnen worden beschouwd. We leven in een gesloten
ecosysteem, waarin we onze eigen problemen creëren en waarbinnen we deze
problemen ook zullen moeten zien op te lossen. Men heeft dus een totaalbeeld
nodig om de juiste aanpak te vinden voor deze oplossingen. World Game werd bedacht om het interactieve systeem waarin we leven
zichtbaar te maken en doormiddel van computersimulatie de consequenties van
onze beslissingen hierin weer te geven.[23]
Het World Game
is een interactief spel, avant la lettere.
Het doel van het World Game is “door
samen te werken zorgen voor een wereld die werkt voor 100% van de
wereldbevolking, in een zo kort mogelijke tijd, zonder ecologische schade of
nadelen voor wie dan ook.” Buckminster Fuller lanceerde dit concept voor het
eerst in 1961 als kern van het lesprogramma van de nieuwe universiteit van
Zuid-Illinois. In 1964 verwerkte hij het concept in zijn ontwerp voor de Expo
67. Een voor die tijd zeer krachtige computer zou daarin een grote weergave van
de Dymaxion Map weergeven. Het doel
van het spel is goede leefomstandigheden creëren voor alle wereldbewoners. Het
is aan de spelers om de juiste strategieën te bedenken om dit te bereiken. Het
begint met de verdeling van de natuurlijke bronnen, de bevolking, energie,
transportmiddelen, etc. De spelers kunnen vervolgens hun eigen concepten
ontwikkelen en de wereldomvattende gevolgen zien. Fuller’s doel was het aan de
orde stellen van de sociale- en economische crisis, die hij al sinds 1950
voorzag. Fuller zag, dat op wereldschaal slechts een miniem deel van de
wereldbevolking zou profiteren van de industrialisatie. Hiertoe dient het
sociale systeem te veranderen, maar daarvoor moet eerst de manier van denken
veranderen. Fuller plande om de techniek van oorlogsspellen toe te passen, maar
door hun logica te doorbreken staat, in plaats van gewelddadige oorlogsvoering,
nu het samenwerken voor het gezamenlijke belang centraal.
Fig. 46
World Game afbeelding
van het hoogspanningsnetwerk over de
wereld.
Fig. 47
World Game beelden.
Fig. 48 Verschillende
World Game statistieken.
Fig. 49
World Game
Fig. 50 Oorspronkelijke
ontwerp voor de World Game expositie:
Een gigantische Dymaxion World Map met een verhoogde omloop voor de bezoekers
en spelers van het spel.
Fig. 51
De Expo ’67 dome in de brand in 1976.
De Expo 67-dome, of Biosphère is niet het enige overblijfsel van Fuller’s
milieubewuste nalatenschap Het gedachtegoed achter de Dymaxion Map, de Geoscope en het World Game
vormt tegenwoordig nog steeds een belangrijke inspiratiebron voor vele andere projecten
over het milieu en duurzaamheid op wereldniveau. Vooral in Amerika bestaan
verschillende projecten die zijn geaffilieerd met het Buckminster Fuller institute.[24] Enkele van deze projecten
zijn:
Design
Science Lab [25], EARTHscope[26] en het Global Energy Network Institute [27]
4
Cartografie,
technologie, wereldbeeld en de architectuur.
Er is bij Buckminster Fuller een heel duidelijke
relatie tussen zijn wereldbeeld en zijn architectonische creaties – en
eigenlijk ook al zijn andere uitvindingen. Meer in het algemeen zou je kunnen
zeggen dat het wereldbeeld van de ontwerper of architect bepaalt wat hij
toevoegt aan die wereld. Kaarten zijn zowel een instrument om dit wereldbeeld
te vormen én weer te geven. Hoewel vaak zeer indirect, is er dus een relatie
tussen cartografie en wereldbeeld, en tussen wereldbeeld en de vormgeving van
de wereld zelf.
4.1
Cartografische
geschiedenis.
De voor ‘de
eerste mensen’ was de wereld waarschijnlijk een soort oneindige vlakte. In de
vroege Mesopotamische wereld werd de Aarde gezien als een platte schijf die in
de oceaan dreef, en dit vormt de voorloper van vroege Griekse kaarten als die
van Anaximandros en Hecataeus. Andere speculaties over de vorm van de Aarde
waren een zeven-lagige ziggurat of kosmische berg, in bijvoorbeeld de Avesta en
oude Perzische geschriften. Het ‘platte wereldbeeld’ bleef tot ver in de
klassieke oudheid bestaan. Er wordt algemeen aangenomen dat Pythagoras in de
zesde eeuw voor Christus de eerste was die verkondigde dat de aarde rond was,
maar dit werd door zijn volgelingen niet algemeen aanvaard. Eratosthenes echter
had al vastgesteld dat de Aarde een bol was en berekende omstreeks de derde
eeuw voor Christus een ruwe omtrek.
Fig. 52
De oudste bekende plattegrond. Uit ongeveer 6200 voor Christus. Gevonden bijopgravingen
in Çatalhöyük, Turkije.
Tegen de tijd van
Plinius de Oudere in de 1e eeuw echter werd de bolvorm van de Aarde
algemeen aanvaard onder de westerse geleerden. Ptolemaeus tekende zijn kaarten
volgens het idee van een bolle Aarde en ontwikkelde een systeem van
breedtegraden, lengtegraden, en klimaten. Zijn geschriften bleven door de
middeleeuwen heen de basis van de Europese astronomie, hoewel er in de late
oudheid en de vroege middeleeuwen (ongeveer 3e tot 7e
eeuw) nog argumenten voor een platte Aarde waren.
Fig. 53
Links: Babylonische wereldkaart, kleitablet, 600 v. Chr.
Rechts: De Babylonische wereldkaart, opnieuw
getekend: Het dichtbije oosten werd gezien als de wereld, omringd door de oceaan,
met daarin verweg gelegen eilanden.
Fig. 54
De eerste kaart die de straat van Magellan toont, door Franciscus Monachus,
1527. Er werd gedacht dat Noord Amerika aan Azië vastlag. Het grote zuidelijke
continent draagt de mysterieuze woorden “Dit gedeelte van de wereld is nog niet
ontdekt door onze vaarders”. (Bron: The British Library 568.b.23.)
Gelukkig is het
beeld van de vorm van de aarde sindsdien niet meer zo drastisch veranderd. De
manier en de nauwkeurigheid van het vastleggen van geografische informatie
echter wel. De mens maakt al langer kaarten dan dat ze schrijft, het is
onbekend hoe lang precies, maar misschien wel meer dan 8000 jaar. De wetenschap
en de kunst van het kaartenmaken, of cartografie, ontwikkelt zich tot op de dag
van vandaag.
Zoals eerder
geconcludeerd is het beeld dat de mens van zijn aarde heeft niet altijd even
correct. Zelfs de tot op heden meestal gebruikte Mercator (Fig. 55) projectie die al sinds 1569 bestaat bevat een
gigantische optische vertekening (Fig. 3), waar we nauwelijks erg in hebben. Het beeld dat
kaarten geven kan dus misleidend zijn, en zelfs manipulatief. Fuller trachtte
met zijn kaart een zo eerlijk mogelijk beeld van de aarde te geven; zijn inzet
van (nieuwe) technologie was daarbij van groot belang. Technologie vormt
sowieso een belangrijke drijfveer voor verandering van het wereldbeeld en haar
kaarten: Het gereedschap bepaalt hoe nauwkeurig en welk deel van de
‘werkelijkheid’ kan worden gemeten. Van stenen, houten stokken en touw, via
optische instrumenten tot aan onze hedendaagse satellieten; de nauwkeurigheid
van onze kaarten, en daarmee ons fysieke wereldbeeld is tot nu toe altijd
toegenomen. Daarnaast bied de ontwikkeling van de wetenschap steeds meer kennis
en gereedschap om de geografische gegevens te interpreteren en te verwerken tot
nuttige informatie.
|
|
|
|
Fig. 55 Dubbel portret van Gerard Mercator (links) en Jodocus Hondius (rechts),
Amsterdam, 1620. Dit postume portret van twee van de invloedrijkste figuren
uit de geschiedenis van de cartografie werd gegraveerd voor de serie Mercator
/ Hondius-atlassen. |
Fig. 56 Een wereldkaart op de mercatorprojectie van Willem Blaeu, kopergravure,
Amsterdam, 1630 en later. Bleau’s kaart bepaalde tot de jaren ’60 van de 17e
eeuw het standaardbeeld van de wereld. Let op de allegorische versieringen,
die de elementen, seizoenen |
4.2
Technologie.
Onder de
belangrijke ontwikkelingen in de cartografie valt bijvoorbeeld de uitvinding
van de drukpers. De eerste drukpers werd ontwikkeld in Duitsland door Johann
Gutenberg in de jaren 1430.[28] Daarna zijn meet- en navigatie-instrumenten uit
de pre-moderne tijd (Fig. 58 & Fig. 59), veelal ontwikkeld voor de opkomende scheepvaart,
belangrijk geweest. Daarna, ook voor de scheepvaart ontwikkelt, de radar (~1900
– 1940 – nu, Fig. 60).
Fig. 57
Interieur van een diepdrukdrukkerij, door Abraham Bosse, etc., Parijs, ca. 1642
Vervolgens de
satelliet (Fig. 61). De eerste officiële kunstmatige satelliet was de Sputnik 1, die werd gelanceerd door de
Sovjet-Unie op 4 oktober 1957. Sinds satellieten ook kunnen worden uitgerust
met digitale fotocamera’s kunnen gedetailleerde opnamen van het aardoppervlak
gemaakt worden, waar kaarten ‘overheen’ kunnen worden getekend. Daarvóór was
het enkel mogelijk nauwkeurige kaarten te maken met arbeidsintensieve
driehoeksmetingen (zie Fig. 64). Tegenwoordig zijn de ontwikkelingen van GPS (Global Positioning System) en GIS (Geographic information system)
invloedrijk. GPS bestaat sinds de jaren ’70 en maakt gebruik van satellieten om
mensen en voertuigen de weg te wijzen via navigatieapparatuur. Als eerste
voorbeeld van een GIS wordt wel de John
Snow map van een cholera-epidemie in Londen genoemd, uit 1854, maar
tegenwoordig worden onder GIS vooral computergestuurde geografische databases
verstaan, die sinds de jaren ’60 mogelijk zijn (Fig. 62). Google Earth [29] [30](
Fig. 63) is vandaag de dag wel de bekendste GIS voor particulieren toegankelijk
gemaakt door het Amerikaanse zoekmachinebedrijf Google.
|
|
|
|
Fig. 58 Een typische verzameling van instrumenten die in de 18e en 19e
eeuw gebruikt werden door navigators en landmeter: kompas, sextant, logaritmetafels,.
Passer en kijker. |
Fig. 59 Jesse Ramsdens Grote Theodloiet van 1784. Het was een zeer efficiënt
instrument en het werd ruim zestig jaar gebruikt door de topografische
dienst. Het apparaat woog 70,72 kg. En er was een speciaal vervoermiddel
nodig om het te transporteren. |
|
|
|
|
Fig. 60 Een radarafbeelding. |
Fig. 61. Een satelliet. |
Fig. 62
Een GIS afbeelding: De oceaanbodem rond Australië, afkomstig van Seasat
beelden. Het diepe blauwe gedeelte linksboven is de Java-gleuf, waar de
Indo-Australische de Euro-aziatische tectoninshce plaat ontmoet. Rechtsboven de
Nieuw-Guinea-geul.
Fig. 63
Google Earth
Fig. 64
Driehoeksmeting van India.
4.3
GIS
en de milieuproblematiek.
Kaarten zijn altijd gebruikt om de aarde te
verkennen en haar bronnen te gebruiken. Door GIS technologie, als uitbreiding
op de cartografie, is de efficiëntie en analytische kracht van geografische
data enorm toegenomen. De invloed van de mens op het milieu worden inmiddels
wetenschappelijk ondersteund. Daarbij vormt GIS nu een onmisbaar hulpmiddel de
analyse van de wereldwijde milieuproblematiek. GIS technologie maakt het
mogelijk om zeer grote hoeveelheden geografische statistieken vast te leggen,
ook gedurende een lange tijd, om een ontwikkeling in kaart te brengen. Met de
hedendaagse computerkracht is het mogelijk om de complexe samenhangende
processen van wereldwijde veranderingen te begrijpen. Hierdoor wordt het
mogelijk een steeds nauwkeuriger model te creëren van de interacties van
complexe natuurlijke systemen. Door GIS zijn tevens geavanceerde visuele
mogelijkheden ontstaan. Behalve zeer gedetailleerde kaarten over zeer
specifieke onderwerpen, kunnen ook animaties en grafieken worden gegenereerd,
die het mogelijk maken voor onderzoekers om onderwerpen op geheel nieuwe
manieren te bekijken. De resultaten van een GIS studie kunnen inzichten
opleveren, of modellen, of nieuwe geografische informatie (GIS-data). Een
voordeel hierbij is de resultaten, ongeacht de enorme omvang, snel en zonder
reductie kan worden opgeslagen en gedeeld. Collega’s aan de andere kant van de
wereld kunnen de resultaten gebruiken in hun eigen modellen en experimenten.
Bovendien hebben dergelijke visualisaties een krachtig middel om de onderzochte
materie te presenteren aan leken, of onderzoekers van een andere discipline.
Kortom: GIS versnelt en verbetert de communicatie.
Het bovenstaande toont eigenlijk aan dat Buckminster
Fuller gelijk had met zijn pleidooi voor een wereldwijde blik. Misschien was
het archief van Buckminster Fuller en zijn collega’s aan de universiteit ven
Illinois, samengesteld voor het World
Game, wel de meest diverse GIS van die tijd.
Fig. 65
Moderne GIS software.
5
De Google aarde.
Als we de Dymaxion
Map zien als een – wellicht niet als zodanig gewaardeerde – cartografische
revolutie, dan constateer ik als eerstvolgende ‘revolutie’ in de geschiedenis
van de cartografie als zeer recent: in de gestalte van Google Earth.. Google Inc. is het bedrijf achter de
Google-zoekmachine, opgericht door Larry Page en Sergey Brin, in Mountain View,
Californië. Google wist al vroeg het belang te herkennen van het koppelen van
informatie (van welke vorm dan ook) aan een locatie. Voorheen bekend onder de
naam Earth Viewer, werd software ontwikkeld
om de aarde driedimensionaal te bekijken door Keyhole, Inc.. In 2004 kocht Google
het over. Google Earth inmiddels
bijna alom bekend. De gratis te downloaden software toont ons een zeer
realistisch driedimensionaal model van de aarde toont, waar we in een paar
muisbewegingen van het wereld beeld vanaf de maan naar onze eigen tuinstoeltjes
kunnen zoomen. We ‘vliegen’ over de globe met haar daadwerkelijke reliëf, en
zelfs met enkele driedimensionale modellen van haar bebouwing.
5.1
‘User
generated content’.
Één van de
uitzonderlijke kwaliteiten van Google
Earth bestaat eruit dat iedere gebruiker van het programma ook lid kan
worden van de community. Hij kan dan
driedimensionale modellen plaatsen in Google Earth (zie Fig. 67) en delen met de rest van de community.
Ook kunnen mensen de groeiende database met luchtfoto’s en modellen gebruiken
voor hun eigen creaties. Een enigszins onzinnig, maar grappig voorbeeld is “Digg to the other side” (Fig. 66)¸ een site
die zeer precies de locatie geeft, waar je uit zou komen als je precies door
het midden van de aarde zou graven. Dit is mogelijk door het gebruik van een
zogenaamde API (Application programming
interface) en een eigen ‘programmeertaal’.
Fig. 66
“Digg to the other side” (http:// www.digtootherside.cjb.net/)
De leden van de community kunnen alle modellen downloaden, bekijken en soms ook weer
wijzigen. Modellen hoeven niet per sé gebouwen te zijn; het kunnen ook
geografisch geplaatste punten zijn, met lijnen ertussen en foto’s en tekst
erbij; zo kun je eenvoudig een reisverslag presenteren.
Dit systeem blijft maar verder en verder doorgroeien
en de mogelijkheden blijven doorontwikkelen en het gaat een grote toekomst
tegemoet. Buckminster Fuller zou het een prachtig medium gevonden hebben; het past
heel goed bij zijn denkbeeld van toegankelijke cartografie voor iedereen, met
representatie van processen op wereldschaal.
Fig. 67
Voorbeelden van user-generated-content’in Google Earth.
5.2
Google
Universe
Fuller was ook
geobsedeerd door het heelal; hij maakte bijvoorbeeld ook een Dymaxion Map van de sterrenstelsels (Fig. 70). De mens is in het algemeen altijd geobsedeerd
geweest door de oneindige ruimte om ons heen. Hieronder twee fraaie voorbeelden
van afbeeldingen uit de vroege astronomie.
|
|
|
Fig. 68 Deze hemelkaart met zijn grafische afbeelding van de sterrenbeelden in
een noordelijk en een zuidelijk halfrond, verdeeld op de epiliptica. Het
noordelijk halfrond bevat sterrenbeelden als de Grote Beer en de Tweeking. Op
het zuidelijk halfrond zijn de Vissen en de Centauris te zien, terwijl de
constellaties van de dierenriem, zoals de Schorpioen, Boogschutter, op beide
zijn afgebeeld. |
Fig. 69 Vroege astronomische geografie. |
Ook hier doet Google weer mee; recentelijk werd Google Sky (Fig. 71) toegevoegd aan Google
Earth. Dit geeft de gebruiker de mogelijkheid om op iedere gewenste plek op
aarde een blik naar de hemel te richten. Ook nu is het weer mogelijk om vrij te
bewegen, rond te kijken en bijna oneindig ver in te zoomen op de prachtige
foto’s van de sterrenstelsels. Hieraan is ook nog eens allemaal interessante
astronomische informatie toegevoegd.
|
|
|
|
|
Fig. 70 De Hemelse Dymaxion Map met de sterrenbeelden. Ongedateerd. |
Fig. 71 Gedetailleerde opnamen van de hemelkoepel weergegeven in Google Sky |
|
|
|
|
|
|
Fig. 72 Kaarten van de maan waren een vernieuwing die mogelijk werd door recente
ontwikkelingen in de astronomie en de ontwikkeling van de fotografie. Dit
laatste vergrootte het vermogen om in de ruimte door te dringen doordat door
langere blootstelling van een fotografische plaat beelden konden worden
opgebouwd die voor het oog te vaag waren. |
Fig. 73 Het oppervlak van de maan en haar landingsplaatsen in Google Maps (http://moon.google.com) |
|
De maan is, in
zijn nabijheid altijd een geliefd studie-object geweest. De nieuwe
technologische mogelijkheden maken steeds nauwkeuriger studie van de maan
mogelijk. Hierboven een afbeelding van een vroege studie van de maan, met daarnaast
een van de laatste mogelijkheden; wederom van Google.. Op http://moon.google.com kunnen namelijk van
zeer dichtbij foto’s van het maanoppervlak bekeken worden, inclusief
markeringen van alle landingsplaatsen, met historische gegevens.
6
Conclusie;
een ongemakkelijke waarheid?
Fig. 74
De voetbal werd sinds eind jaren ’60 ook volgens het principe van de Bucky-ball
ontworpen
(Later is door allerlei technische innovaties het ontwerp meerdere malen
veranderd).
Zoals u hierboven ziet is zelfs voetbal beïnvloedt
door Buckminster Fuller. Bij bestudering van zijn leven en werk lijkt hij als
een soort Forrest Gump [31] verweven met de historie
van de 21e eeuw. Opnieuw een vergelijking met een filmpersonage;
waar blijft ‘Bucky; the movie’ toch? Ik
verwacht een zeer onderhoudende film. In mijn onderzoek werd ik meer en meer
gegrepen door Fuller. Vooral de synergetics
is iets, wat ik alleen al door er over
te lezen al as een eye-opener heb
ervaren. Eigenlijk is het vreemd dat ik nu pas in aanraking ben gekomen met synergetics; Bucky zou zeggen dat ik nog
steeds ben opgegroeid met de ‘middeleeuwse’ opvattingen waar hij zich zo aan
stoorde.
Fig. 75
Ook tegenwoordig wordt de Dymaxion projection nog wel eens gebruikt.
Zoals al enkele
malen geconcludeerd heeft niet al het werk van Fuller de aandacht gekregen die
het verdiende. En dat is jammer, want zijn werk bevat een rijkdom aan nuttige
en interessante inzichten, oplossingen en ontwerpen. Óók de Dymaxion Map geniet nauwelijks
bekendheid. Het is meer een curiosum gebleven dan een algemeen aanvaarde
standaard. Eigenlijk kennen alleen liefhebbers de innovatieve kaart. Hoewel de Dymaxion-projectie misschien nog steeds
wel de beste oplossing om op platte gedrukte wijze dergelijke informatie over
te brengen, kom je hem slechts een enkele keer tegen in moderne toepassingen (Fig. 75). Het driehoekige uiterlijk van de kaart oogt
misschien gedateerd en daarnaast zijn er allerlei nieuwe technologische
mogelijkheden met behulp van het besproken GIS (zie bijvoorbeeld Fig. 76). Het is niet vreemd dat het NOS journaal
tegenwoordig liever Google Earth-beelden
gebruikt dan zo’n sixties Buckymap.
Fig. 76 Moderne cartografie: kaarten vervormd
volgens bepaalde statistische data (GIS). Een dergelijke visualisatie kan
inzicht geven in bepaalde fenomenen of gegevens.
6.1
Een
mislukkeling?
De Geodesic Domes van Fuller zijn ook geen
razend succes geworden. Eigenlijk waren ze alleen in de jaren ’60 populair, en
dan nog slechts onder twee groepen; ironisch genoeg zijn dat hippies en het Amerikaanse leger. De hippies waren geïnspireerd door Fuller’s
gedachtegoed en zij omarmden het idee van het zelf bouwen van koepelvormige
woningen. Van de meest uiteenlopende materialen construeerden zij interessante dome homes. In die tijd werd Fuller dan
ook uitgeroepen tot inspiratiebron voor de Whole
Earth Catalog en Earth Day; beide
met hippiesque invloeden. Het interessante is juist dat het
gedachtegoed van Buckminster Fuller bevolkingsgroep- en disciplineoverschrijdend
is.
Van Fuller’s gebouwen
zijn dan maar weinig over; misschien is dat niet zo erg, want ze hadden nooit
alleen een utilitaire functie, maar dienden als een soort “educatie voor de
mensheid”. Zijn geschriften zijn niet erg toegankelijk en worden nog maar
weinig gelezen, maar voor de mensen die zich er toe zetten zijn ze nog steeds
educatief. Uiteindelijk kunnen toch twee belangrijke wetenschappelijke
ontdekkingen, die beide met een Nobelprijs zijn beloond, gezien worden als
resultaat van zijn educatie.
6.2
Techniek.
Zoals het succes van de Geodesic Dome bij defensie
al aangeeft, kan in het algemeen gezegd worden dat alle nieuwe en geavanceerde
technologische mogelijkheden hun eerste toepassing vinden in de defensie; en in
de recente geschiedenis hebben we het dan meestal over het Amerikaanse Leger.
Of het nu gaat om de uitvinding van nieuwe materialen, aandrijftechnieken, of
atoomsplitsing; het leger is altijd het eerst met een toepassing voor de nieuwe
inzichten. Bouwkunde en architectuur zijn over het algemeen altijd volgend in
deze ontwikkelingen. Tegenwoordig is wellicht de enige uitzondering op deze
conclusie het gebied van gaming. Dit
is de eerste ontwikkeling op het gebied van consumentenproducten, die wordt
overgenomen door defensie. Het Amerikaanse leger was hiermee wel weer het
eerst, met de ontwikkeling van levensechte driedimensionale simulaties voor de
training van rekruten, gebaseerd op de kennis en technologie ontwikkeld in de game-industrie. Opvallend is dat Fuller
met zijn World Game ook werkte aan
een spelvorm voor educatie; en dat hij hierbij de nieuwste technieken inzette.
6.3
De
cutting edge is ‘locative’.
Wat betreft
techniek leven we nu in een wereld met internet, Google Earth, GPS en GIS. Al
deze technieken werden al ingezet in defensie, maar het is niet vreemd dat de
toepassingen zich steeds meer verplaatsen naar het gebied van de consument. Dit
proces loopt vaak via kunstenaars en ontwerpers die als eerste gaan
experimenteren met de nieuwe technologie. Het is dus niet vreemd dat een
bepaalde technologische voorhoede van kunstenaars en architecten nu ook experimenteert
met de nieuwe mogelijkheden van GPS en GIS. Ook de onstuitbare ontwikkelingen
uit game-industrie beïnvloedt de
experimenten met GPS en GIS, met als gevolg zogenaamde locative games en locative
art (enkele voorbeelden treft u op Fig. 77), waarin de fysieke plaats van de speler of andere
objecten betrokken wordt in het spel.
Terwijl de
productie van ‘standaard’ kunst, gebouwen, consumentenproducten en games gewoon doorgaat binnen de
respectievelijke vakgebieden, lijken er in het ‘grijze gebied’ tussen deze
vakgebieden, en tussen het fysieke en het virtuele allerlei nieuwe, nog slecht
te definiëren disciplines te ontstaan. Dit is ook het gebied waarin ik opereer
met mijn afstudeerproject getiteld ‘Archtctr2.0’[32]. Hierin is ook een belangrijk aspect de
hedendaagse ontwikkeling, waarbij via het internet iedereen z’n eigen
geografische informatie kan plaatsen en koppelen; een ontwikkeling die ookwel
wordt aangeduid met de term ‘neogeography’.
Andere belangrijke nieuwe technologieën zijn die worden gebruikt zijn
bijvoorbeeld RFID (Radio-frequency
identification) en semacodes[33]. Hiermee worden
steeds meer mogelijkheden ontwikkeld om specifieke informatie te koppelen aan
fysieke objecten of locaties. Er wordt soms gesproken over ‘An internet of things’[34].
Buckminster Fuller een kan
gezien worden als een vroege pionier in dit interdisciplinaire gebied en hij
vormt voor de mensen die zich hier vandaag de dag mee bezighouden nog steeds
een belangrijke inspiratiebron.
Fig. 77 Enkele zogenaamde ‘locative’projecten.
6.4
Sociale
netwerken.
Wat er momenteel gebeurt, is dat er door de
technologische uitvinding van het internet allerlei sociale netwerken of communities ontstaan. Hierdoor verandert
ook architectuur op een fundamenteel niveau; functies die vroeger om een
specifieke ruimtelijke constructie vroegen zijn nu door informatie- en
communicatietechnologie verplaatst naar ‘het virtuele’ (zoals: kantoren,
handel, …). In plaats van met een fysieke snelweg zijn ze verbonden met
elektronische snelwegen. Hieronder enkele voorbeelden van ‘de nieuwe
huisvesting’ van bepaalde sociale groepen.
Fig. 78 Voorbeelden van ‘on-line communities’.
6.5
GoogleArchitecture
en GoogleUrbanism ?
Daarnaast ontstaan er door die nieuwe ontwikkelingen
ook nieuwe fysieke architectonische vragen; andere woningen, een ander soort
kantoorarchitectuur; grote server-ruimtes etc. En de technologie heeft als altijd
zijn invloed op de architectuur; met behulp van de computer en andere meet- en
productieapparatuur kunnen geometrisch complexe gebouwen rendabel worden
geproduceerd.
Waar bij de Dymaxion Map echter nog gesproken kon
worden van een nieuwe cartografische uitvinding, is er met de 21e-eeuwse
uitvinding Google Earth meer aan de
hand. Bij Google Earth is eerder
sprake van een nieuw medium dan van een nieuwe cartografie. Eigenlijk is er net zo min sprake van een projectie, als bij de ‘militaire
globe’. Sterker zelfs: het is een superrealistisch (in de letterlijke zin van
het woord) schaalmodel van de wereld. Het is simpelweg geen kaart meer, en zelfs het woord ‘model’ past niet
meer; het is méér dan een model. In de huidige terminologie is ‘medium’
wellicht de best passende term.
Veel architecten
hebben wel iets met kaarten; logisch, ze hebben ze nodig in het ontwerpproces,
te presentatie, bouwaanvraag, etc. Maar architecten zijn vaak ook in staat om méér
in een kaart te zien; misschien ook vaak onderbewust. Het vormt één van de
duizenden stukjes informatie die zich in het brein van de architect nestelt en
daarmee een invloed heeft op wat er uiteindelijk uit zijn handen komt. Wat
precies de invloed op de architectuur is van de nieuwe technologie, zoals Google Earth is moeilijk te zeggen.
Wellicht wordt de bovenkant van het gebouw belangrijker, omdat het nu ook voor
iedereen zichtbaar is vanuit de lucht. Het ‘dak’ kan een esthetische, maar ook
een communicatieve functie krijgen. Een dergelijke ontwikkeling was al
zichtbaar rond wolkenkrabbers en luchthavens, waar mensen op de daken van de
omliggende bebouwing kijken.
6.6
Gevaar?
Specifiek gebruik
van de mogelijke toevoegingen aan Google
Earth en haar mogelijke nakomelingen
is dermate krachtig of zelfs manipulerend, dat er een ‘Baudrillaanse
hyperrealiteit’ ontstaat, met al haar fascinerende specifieke eigenschappen,
waaronder vanzelfsprekend ook haar potentiële gevaren. Behandeling van dit
interessante thema valt helaas buiten het bestek van deze scriptie, maar is zeker
verdere verdieping waardig. Het enige dat ik hier nog over zou willen zeggen is
dat ik hoop dat de dit met zich mee brengende ‘hyperdemocratie’ en haar
‘hypermedia’ hopelijk voldoende tegengewicht leveren om weerstand te bieden
tegen deze gevaren. Maar dat blijft natuurlijk de vraag, aangezien de multimediale,
politieke snelkookpan die zij blijkt te kunnen veroorzaken zich evengoed in het
doel van het kwaad lijkt te kunnen richten.
6.7
Tot
slot.
De Dymaxion Map en de Expo 67 Dome behoren mijns inziens tot belangrijke iconen van de 21e
eeuw. Bijna alle projecten van Fuller blijken een zeer vooruitziende blik te
bevatten waar we nog van kunnen leren. Zijn denkbeelden zijn grotendeels nog steeds
actueel.
Bucky zei: “Dare to be naïve”. Ondanks de oorlogen
en ellende die ons omringen, kunnen we misschien maar het beste geloven in de
kracht van samenwerkende mensen. Wellicht bereiken we nog een keer Fuller’s
ideaal: een wereld die voor 100% werkt voor de totale wereldbevolking. Een
ookal levert Google ons momenteel de tools;
uiteindelijk is het: ‘Power to the
people!’
Fig. 79
Een sculptuur van Bucky’s hoofd, door Isamu Noguchi.
Fig. 80 De grafsteen van Richard Buckminster
Fuller en zijn vrouw Anne Hewlett Fuller. Op de steen staat: "Call Me Trim
Tab, Bucky." Fuller merkte op jonge leeftijd op dat een groot schip een
klein roer heft in het grote roer. Dit heet de ‘trim tab’ en de functie is het
grote roer te bewegen, zodat deze het volledige schip kan doen draaien. Bucky
besloot om zijn hele leven een ‘trim
tab’ zou zijn; iemand die kleine dingen zou doen, die vervolgens de hele
samenleving zouden kunnen helpen. [35] [36]
7
Bronvermelding.
Boeken.
·
YPS: Your Private Sky; R.
Buckminster Fuller; The Art of Design Science. Edited by Joachim Krausse and Claude
Lichtenstein. 1999. Lars Müller Publishers and Museum für Gestalltung, Zurich.
ISBN 3-907044-88-6.
·
Buckminster
Fuller; Designing for Mobility.
Michael John Gorman. 2005, Skira Editore, Milano. ISBN 88-7624-265-1.
·
Pilot
for Spaceship Earth; R. Buckminster
Fuller, Architect, Inventor & Poet. 1978, Athena V. Lord. Macmillan Publishing Co.
Inc., New York. ISBN 0-02-761420-4.
·
Maps;
kaarten en plattegronden van bergtop tot
oceaanbodem. Samenstelling door Paul Mijksenaar i.s.m. Stichting
Vervoerskartografie. 1990, Stichting kunstprojecten, Rotterdam. ISBN
90-71893-03-0.
·
De
geschiedenis van de cartografie; De kunst
van de kaartenmakers. John Goss. 1994, Zuid Boekproducties, Lisse. ISBN
90-6248-756-4.
·
Atlas
der atlassen; De kaartenmakers en hun
wereldbeeld. Philip Allen. Hes, Utrecht. ISBN 90-6194-168-7.
·
New
Found Lands; Maps in the history of
exploration. Peter Whitfield. 1998, Routeledge, New York. ISBN
0-415-92026-4.
·
Using
Charts and Graphs; 1000 Ideas for visual
persuasion. Jan V. White. 1984, R.
R. Bowker Company, New York and London. ISBN 0-8352-1894-5.
·
Geodesie;
De aarde verdeeld en verbeeld, berekend
en getekend. Erik Berkers, et al.
2004, Walburg Pers, Zutphen. ISBN 90-5730-295-0.
·
Mapping
Hacks; Tips
& Tools for Electronic Cartography. 2005, Rich Gibson & Schuyler Erle. O’Reilly,
Sebastopol. ISBN 0-596-00703-5.
·
Google
Maps Hacks; Tips & Tools for
Geographic Searching and Remixing. 2006, Rich Gibson & Schuyler Erle. O’Reilly,
Sebastopol. ISBN 0-596-10161-9.
Artikelen.
·
464 graden Celcius is te heet. In: NRC Next, 3 juli 2007
·
Buckminster Fuller: “In de volgende acht jaar is het erop of eronder.”
In: BRES,
september / oktober 1981
Essay.
·
De retoriek van Google Earth. Toon Koehorst. 2005.
Websites.
·
De meeste van de volgende website-adressen
(en meer)
kunnen gevonden worden via:
http://del.icio.us/re404/history+thesis
en http://del.icio.us/re404/fuller
.
·
Buckminster
Fuller Institute. http://www.bfi.org .
·
Wikipedia;
Buckminster Fuller. http://en.wikipedia.org/wiki/Buckminster_Fuller
.
·
Wikipedia; Synergetics. http://en.wikipedia.org/wiki/Synergetics
.
·
Wikipedia; Whole Earth Catalog. http://en.wikipedia.org/wiki/Whole_Earth_Catalog
.
·
Wikipedia; Virtual Globe. http://en.wikipedia.org/wiki/Virtual_globe
.
·
Wikipedia; Category: Cartographic Projections. http://en.wikipedia.org/wiki/Category:Cartographic_projections
.
·
Wikiquote;
Buckminster Fuller. http://en.wikiquote.org/wiki/Buckminster_Fuller
.
·
Cyber
Geography Research. http://www.cybergeography.org
.
·
Mapki.
http://mapki.com/wiki/Main_Page .
·
Google
Sightseeing. http://googlesightseeing.com
.
·
Flash
Earth. http://www.flashearth.com .
·
Magnalox.
http://www.magnalox.net .
·
Google
Earth Blog. http://www.gearthblog.com
.
·
Visual
Complexity. http://www.visualcomplexity.com
.
·
Information
Aesthetics. http://infosthetics.com .
·
GeoGreeting!
http://www.geogreeting.com .
·
Dig
to the other side. http://www.digtootherside.cjb.net
.
·
Google
Maps Mania. http://googlemapsmania.blogspot.com
.
·
Brainy
Quotes on Fuller. http://www.brainyquote.com/quotes/authors/r/r_buckminster_fuller.html
.
·
A
short page about Buckminster Fuller (Bucky). http://www.insite.com.br/rodrigo/bucky/buckminster_fuller.html
·
Introducing
ArcGlobe—An ArcGIS 3D Analyst Application. http://www.esri.com/news/arcnews/summer03articles/introducing-arcglobe.html
·
Wolfram
Science: Science World. http://scienceworld.wolfram.com
·
Il
Futuro Visto dal Passato. http://www.fabiofeminofantascience.org
.
·
The
Dymaxion World of Buckminster Fuller on Retrofuture.com. http://www.retrofuture.com/bucky.html
.
·
Biosphère,
Environment Museum. http://www.biosphere.ec.gc.ca
.
Film.
·
The
World of Buckinster Fuller. Robert Snyder. 1971. Mystic Fire Video, Amsterdam.
ISBN 1-57180-351-3
